Legat galerije/ Stalni postav

01.01 - 31.12.2021

...

X

Novi Nebojša Milenković

Galerija dr Vinko Perčić: savremenost kao garant institucionalne vitalnosti i relevantnosti

O Perčiću, lekaru i kolekcionaru

Pored toga što na ubedljiv način svedoči o jednom vremenu i njegovim vrednostima, umetnički i životni slučaj čuvenog subotičkog lekara i kolekcionara dr Vinka Perčića sugestivna je i na više razina indikativna priča i o nama samima. Za ulazak u temu, sasvim ukratko, podsetiću na ključne biografske detalje:

Dr. Vinko Perčić rođen je u Hrvatskom Majuru 20. veljače, 1911. godine. Školovao se u Subotici, zatim je studirao u Grazu i Parizu. Stekavši titulu doktora medicinskih znanosti, nakon pripravničkog staža 1938. godine započinje s radom u subotičkoj bolnici na Odjelu za interne bolesti. Nakon Drugog svjetskog rata, 1947. godine imenovan je voditeljem tog odjela. Usavršavao se u Londonu i Washingtonu u područjima gastroenterologije i endoskopije. Nakon povratka u Suboticu 1959. godine nastavlja svoju liječničku karijeru. Značajno se afimirao kao znanstvenik i istraživač, unapređujući područje gastoenterologije iniciranjem osnutka međunarodnog skupa Internističkih dana koji su se u Subotici održavali od 1961. do 1974. godine. Svoju uspješnu liječničku karijeru u cijelosti je odradio u subotičkoj bolnici, gdje je početkom osamdesetih i umirovljen. Umro je u Subotici 24. studenog 1989 godine..1

Naučnim i organizacionim radom, ali i neposrednom lekarskom praksom, doktor Perčić svom gradu obezbeđuje primat u oblasti gastroentrologije na prostoru čitave SFRJ. U dodir s umetnošću, koja, po sopstvenom priznanju, do smrti ostaje njegova najveća strast i ljubav, neposrednije dolazi tokom studija u Gracu — ali i brojnim stručnim usavršavanjima, odnosno boravcima u umetničkim metropolama poput Pariza, Londona (gde Perčić radi kao zvanični lekar našeg diplomatskog predstavništva), Njujorka i Vašingtona tokom kojih, posetama velikim muzejima, školuje vlastiti umetnički ukus. Pored rada u subotičkoj bolnici, kao jedan od vodećih evropskih gastroentrologa, Perčić pokreće i privatnu praksu2, a budući da se nije ženio niti imao dece zarađeni novac ulaže u kupovinu umetnina — kako od samih umetnika, razmenama ali i posetama aukcijskim kućama poput Sotbija i Kristija. Do kontakta sa zavičajnim slikarima dolazi zahvaljujući Perčićevom poznanstvu sa kolegom, takođe lekarom Ferencom Kinkom3, s kojim posećuje mnoge kolonije (između ostalih i zavičajno značajne u Bačkoj Topoli, Ečkoj ili Senti). Radoznalog, otkrivalačkog duha, Perčić kolekcionira dela mnogih velikih evropskih umetnika (uglavnom crteže i grafike) poput Albrehta Direra, Rembranta van Rijna, Franciska Goje, Pola Sezana, Pabla Pikasa, Eduara Monea, Anri Matisa, Pola Gogena, Huana Miroa, Marka Šagala, Fernana Ležea, Oskara Kokoške, Viktora Vazarelija i mnogih drugih. U kolekciji mu se nalaze i slike i skulpture značajnih jugoslovenskih umetnika poput Ivana Tabakovića, Vlaha Bukovca, Ivana Meštrovića, Petra Lubarde, Jovana Bijelića, Marka Čelebonovića, Mila Milunovića, Krste Hegedušića, Ignjata Joba, Ivana Generalića, Paje Jovanovića, Uroša Predića... Za života doktor Perčić bio je čest i zahvalan model mnogim umetnicima — u Galeriji dr Vinko Perčić u Subotici čuva se 9 njegovih portreta, dok se u Zbirci Perčić u zagrebačkoj Galeriji Klovićevi dvori nalazi 168 Perčićevih portreta koje, između ostalog, potpisuju Milan Konjović, Božidar Jakac, Pal Petrik, Josip Generalić, Arpad G. Balaž, Ištvan Sajko i drugi. Nakon jedne poplave u kući u ulici Maksima Gorkog 22 u Subotici, koju Perčić inicijalno kupuje za lekarsku ordinaciju a potom namenjuje za smeštaj kolekcije, koju zaveštanjem namerava da daruje vlastitom gradu — uz uslov da do smrti bude okružen svojim umetninama:

Moji pokušaji trajali su gotovo deset godina... Šetali su me godinama od jedne do druge birokratske institucije, napisao sam veliki broj dopisa različitim zavodima, sekretarijatima i komisijama. Rijetko se tko udostojio da mi i odgovori. Kad sam dolazio osobno, obećavali su kule i gradove… ali nikad ništa.4

Nakon propalih pregovora i sa Galerijom Matice Srpske u Novom Sadu, brojniji deo svoje kolekcije, koji čine dela inostranih i jugoslovenskih umetnika, 1989. godine Perčić donira gradu Zagrebu. Kolekcija se danas čuva u Galeriji „Klovićevi dvori"5. Ova vest u samoj Subotici izazvala je ne mali šok, počinju i brojne medijske prozivke na račun gradskih zvaničnika6, no iste godine doktor Perčić umire. Uprkos nerazumevanju onih koji u to vreme vode grad, vlastitu ljubav prema gradu doktor Perčić ipak iskazuje oporukom kojom drugi deo kolekcije — sačinjen većinom od intimističkih i radova zavičajnih slikara, brojnih predmeta primenjene umetnosti, ali i svoju radnu sobu — ostavlja upravo Subotici. Trenutak u kom Subotica konačno ispravlja ogrešenje učinjeno prema svom slavnom sugrađaninu dolazi 27. juna 2006, kada Opština Subotica donosi odluku o osnivanju samostalne muzejsko-galerijske ustanove Galerija „dr Vinko Perčić"7 čije se sedište i danas nalazi u neobaroknoj kući u ulici Maksima Gorkog 22, koju je kolekcionar zaveštao gradu u kom je živeo8. To su, dakle, činjenice, i ma koliko za našu sredinu bile neprijatne — sa njima se valja suočiti. Ako ne kao nauk za budućnost — pošto su mecene poput Perčića u vremenu u kom živimo srazmerno retke, da ne kažem baš sasvim izumrle — onda svakako kao istorijski zalog i svedočanstvo o našoj neposrednoj umetničkoj prošlosti.

(Novi) život kolekcije Perčić

Today, centres and peripheries more or less play in the same league.

Karine Vonna⁹

Rukovodeći se načelima i otkrivalačkim duhom samog Perčića — njegovom tolerancijom, otvorenošću, kolekcionarskom i ličnom radoznalošću te spremnošću na rizik, gde i sama umetnost postaje oblik, to jest forma mišljenja i življenja — Galerija „dr Vinko Perčić" svoj novi život suštinski započinje 2007, kada na mesto direktora i kustosa ove institucije biva imenovan vizuelni umetnik i performer Spartak Dulić. Baveći se večito aktuelnom dilemom vezanom za to kako udahnuti novi život već zaokruženim i definisanim muzejskim zbirkama, umesto naizgled lagodnije, jednostavnije i svakog rizika lišene pozicije čuvara baštine — kao upravitelj, Dulić u startu izabira rizičniji, po instituciju neuporedivo korisniji, aktivniji pristup, kojim muzej/galerija nije tek puki sakupljač već i mesto na kom se produkuju i proizvode nova zna(če)nja. Svestan dilema vezanih za to da li savremena umetnost zaista može da ukine granicu između umetnosti i života, kako tvrdi nemački istoričar umetnosti Hans Belting, ili pak treba da se “useli” u međuprostor, odnosno rascep koji postoji između njih, po američkom slikaru Robertu Raušenbergu — uz poslove muzeološke obrade i (o)čuvanja legata doktora Perčića, svoju nimalo zanemarivu energiju, obaveštenost i entuzijazam Dulić ulaže u nastojanje da Galeriju učini živim interpretativno-predstavljačkim, izlagačkim, diskusionim i edukativnim centrom. Tražeći balans između očuvanja baštine sa jedne, odnosno prezentacije savremenih kretanja sa, uslovno rečeno, druge strane — ne zanemarujući kontekst institucionalnog delovanja, kako internacionalnog tako i onog lokalnog, zašto ne i lokal-patriotskog — programske aktivnosti Galerije „dr Vinko Perčić" usmerene su ka snaženju ukusa i osećaja obaveštenosti subotičke sredine. Shodno čuvenom bojsovskom načelu, u konačnom ishodu ove kompleksne kulturne i umetničke igre, sam grad postaje umetničko delo — itekako vidljivo na regionalnoj art mapi, gde s osećajem lične počastvovanosti rado gostuju i izlažu poznati i priznati vizuelni umetnici s prostora čitave nekadašnje države u kojoj je Perčić kao kolekcionar delovao. Otuda proces (samo)razumevanja institucije biva proporcionalan realnim učincima njene društvenosti, zasnovane na produkciji i proizvodnji javnog znanja.Umetnička galerija, dakle, postaje instrument kulture — prostor gde se razmenjuju informacije, vodi dijalog, produkuju značenja... Činom posete Galeriji, i sam gledalac više nije pasivni konzument — već neko ko aktivno participira, saznaje, razume… Parafraziram li umetnički stejtment najslavnijeg umetnika kog je Subotica ikad imala, mislim, svakako, na Slavka Matkovića — pomenutu situaciju mogao bih opisati artističkom izjavom: Ja ne gledam umetnost, ja razumem!

Kroz sedamdesetak do sada održanih programskih aktivnosti (izložbi, predavanja, promocija i drugih govornih i audio-vizuelnih programa), Galerije „dr Vinko Perčić" pratimo najmanje četiri paralelna toka koji su ovu instituciju pozicionirali među najagilnije regionalne umetničke platforme. Pomenuta četiri, razgranata i promišljena tematska kruga mogu se, uslovno rečeno, opisati kao:

1.Inovirano i kontinuirano izlaganje dela iz Stalne postavke Perčićeve zbirke izložbama poput Stipan Kopilović: 130 godina od rođenja slikara (2007), Ivan Tikvicki Pudar, Pejzaži (2007), Bela Duranci: Slikarstvo između dva rata (2010), Kolekcionarska popudbina Vinka Perčića (2011), Zbirka dr Vinko Perčić: Izbor iz legata Galerije (2018) te samom Stalnom postavkom.

2.Izložbe i događaji koji prezentuju subotičku umetničku scenu (s akcentom na mlađe umetnice i umetnike) s ukazivanjem na njene regionalne i međunarodne uzlete: Suzana Vuksanović: SUBcOnTinental CAb (2007), Ksenija Kovačević i Ratka Lugumerski: Noć Muzeja — Anecdote Amoreuse (2008), Sava Halugin: Noć Muzeja — Adumbracije (2011), Bálint Szombathy: Bili smo heroji — Hősök voltunk 1971 – 2014. u saradnji sa Modernom galerijom "Likovni susret" (izložba nagrađena Politikinom nagradom “Vladislav Ribnikar” za najbolјu izložbu u Srbiji tokom 2014) ili Maja Rakočević Cvijanov: Authentic (2015).

3.Samostalne izložbe već etabliranih umetnika s prostora čitave bivše Jugoslavije, (ali i šire) poput Zorana Todorovića (2009), Vladimira Nikolića (2010), Milice Tomić (2010), Slavena Tolja i Sandra Đukića (2010), Zorana Naskovskog (2010), Kristiana Kožula (2011), Vlaste Delimar i Milana Božića (2011), Uroša Đurića (2013), Ilije Šoškića (2015), Gorana Trbuljaka (2016) ili Željka Kipkea (2016). Ovoj grupaciji uslovno se mogu pridodati i izložbe Salvador Dali, Beskrajni minut (2011) te Andy Warhol: 15 minuta slave (2012).

4.Programi koji, uz nesumnjivu umetničku vrednost, poseduju naglašen dokumentaristički i edukativni karakter poput Sobe s pogledom (2009), Želimir Žilnik: Između Putina i Obame (2009), Hommage slikarstvu (2013), Ljubav prema subverziji (2013), Drugo lice demokratije (2014), Prostori memorije (2018), Telo kao medij (2018) te Crtačevog ugovora Branislava Brankova (2019)… Tu su i predstavljanja srodnih umetničkih platformi s prostora čitave SFRJ, kao što su novosadska Art Klinika (2008), ljubljanska Kapelica (2009), beogradskih nezavisne umetničke asocijacije Remont (2009) te platforme za savremenu umetnost Kiosk (2014), likovne udruge Croart i Krupart (2017), zagrebačkog omladinski časopis Polet (2018), i dr.

Pitanja na odgovore — umesto zaključka koji, zapravo, ne postoji

Navedene izložbe (kao i nespomenute), istorijsko-umetnički relevantne i kulturno-produkcijski ozbiljne, održane pod organizacionim patronatom Galerije „dr Vinko Perčić" suočavaju nas s upitanošću: jesi li velike umetničke utopije, slične onim avangardističkim, danas uopšte moguće, te mogu li se kao nosioci utopijskih potencijala identifikovati domaće muzejsko-galerijske institucije? Jesu li i u kojoj meri ovi programi rezultirali istinskim osnaživanjem institucionalnog statusa i pojačanom vidljivošću same Galerije, ima li se u vidu da je na početku naše priče ona brojala tri a danas se svela na samo jednog zaposlenog — odnosno samo direktora, koji ujedno postaje i vlastiti poslodavac?! Postavimo li se kao da je u pitanju performativna igra, odnosno institucionalni eksperiment, ova situacija možda bi se mogla smatrati čak i podsticajnom — no nesmetano, takozvano sistemsko funkcionisanje, ipak zahteva čvršće i pouzdanije društvene garancije. Ako pretpostavljeni sistem ne postoji, nije li i čitavo naše kulturno postojanje zasnovano na stvaranju u osnovi lažne slike — i je li u pitanju takozvana korisna, bela laž, koja nam je, očigledno, potrebna? Koliko institucijama i umetnicima egzistirajućim u Zabatki, Szent-Márii, Maria Theresiopolisu, Maria-Theresienstadtau, Szabadki ili sadašnjoj Subotici — delujućih unutar njenih kompleksnih višenacionalnih, višejezičkih, religijskih pa i civilizacijskih (pod)sistema — činjenica da se Nova umetnost u Srbiji inicijalno rađala i odvijala upravo u ovom gradu10 danas predstavlja bilo kakvu suštinsku prednost, ili ovaj podatak možemo posmatrati kao istorijski balast nedosegnute bolje (umetničke) prošlosti? Podrazumeva li kultura pamćenja istovremeno i katastrofu zaborava? Pitanja se, naravno, mogu nizati i umnožavati unedogled — i gotovo svako od njih moglo bi se smatrati retoričkim. No, ne gubeći iz vida svest kako u umetnosti današnjice stabilne i zauvek zauzete i mapirane te(rit)orije i inače nisu moguće, te da i na globalnom planu sve definicije koje pretenduju na odražavanje konačnih istina i sudova bivaju prevaziđene već trenutkom njihovih izricanja — simultanim kretanjem od statične do pokretne slike ili umetničkog događaja i nazad — Galerija „dr Vinko Perčić" afirimisala se kao nesumnjivo relevantan prostor konstantnog potvrđivanja, preispitivanja, gubljenja i ponovnog sticanja, konstituisanja i konstruisanja društvenih, kulturnih i umetničkih identiteta. Savremenost, dakle, postaje saveznik tradicionalnom, a večito kruženje umetničkih energija jedini pouzdani garant očuvanja trajnosti, (ne)stabilnosti i njene institucionalne vitalnosti i relevantnosti.

u Novom Sadu, oktobra/novembra 2020. godine